ترجمه چیست؟
ترجمه فرآیند تبدیل متن یا گفتار از یک زبان به زبان دیگر است. در ترجمه، معنای اصلی و مفهوم پیام در زبان منبع به زبان مقصد منتقل میشود. ترجمه می‌تواند بر اساس متن نوشتاری، گفتاری، تصویری یا هر فرم دیگری باشد. ترجمه به عنوان یک فرآیند زبانی، نیازمند مهارت‌های زبانی عمیق و آشنایی با فرهنگ و ساختار زبان‌های مختلف (هم زبان مبدأ و هم زبان مقصد) است. ترجمه زمینه آشنایی با فرهنگ و جوامع بیگانه را برای هر کشوری فراهم می‌کند.
مترجم کیست؟
مترجم فردی است که تخصص و مهارت لازم برای انجام فعالیت ترجمه را داراست. مترجمان قادرند متون را از یک زبان به زبان دیگر منتقل کنند، به طوری که معنا، ساختار و اصطلاحات زبان اصلی در زبان مقصد حفظ شود. مترجمان باید دارای دانش زبانی عمیق و آشنایی با فرهنگ‌ها و مفاهیم مختلف باشند تا بتوانند ترجمه دقیق و معتبری انجام دهند. همچنین، با توجه به پیچیدگی ترجمه، مهارت‌های ارتباطی، تحقیق و استفاده از ابزارهای ترجمه نیز ضروری است.
اهمیت ترجمه
ترجمه یکی از مهمترین فعالیت‌ها در ارتباطات بین فرهنگی است و در جهان مدرن اهمیت بسیاری دارد. از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تبادل فرهنگ و ادبیات
ترجمه امکان انتقال آثار ادبی و فرهنگی از یک زبان به زبان دیگر را فراهم می‌کند. این امر به ما اجازه می‌دهد تا از ثروت‌های ادبی و فرهنگی جوامع دیگر آگاه شویم و درک عمیق‌تری از جهان و انسان‌ها داشته باشیم.
ارتباطات بین‌المللی
ترجمه امکان برقراری ارتباطات بین افراد و جوامع با زبان‌های مختلف را فراهم می‌کند. با استفاده از ترجمه، می‌توانیم در جهانی گسترده و متنوع با افراد از زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف ارتباط برقرار کنیم و تبادل اطلاعات، نظرات و تجارت را رونق بخشیم.
توسعه علم و دانش
ترجمه در علوم و دانش نقش بسیار مهمی دارد. این امکان را فراهم می‌کند تا نتایج تحقیقات، مقالات و کتب علمی از زبان اصلی به دیگر زبان‌ها منتقل شوند. این کار باعث افزایش تبادل دانش، همکاری بین محققان و توسعه علمی و فناوری در سطح جهانی میشود.
ترویج صلح و درک متقابل
ترجمه می‌تواند در فهم بهتر دیگران و تقویت درک متقابل بین مردم از فرهنگ‌ها و نگرش‌های مختلف به کار برود. این امر می‌تواند به ترویج صلح، همکاری و تعامل فرهنگی بین ملت‌ها کمک کند.
توسعه اقتصادی
ترجمه در تسهیل تجارت بین المللی نقش بسزایی دارد. با ترجمه تجاری میتوان محصولات، مستندات و قراردادها را به زبان مقصد ترجمه کرده و این باعث ایجاد فرصت‌های جدید تجاری و اقتصادی میشود.
به طور کلی، ترجمه به عنوان پلی بین فرهنگ‌ها، زبان‌ها و افراد، نقش کلیدی در توسعه فرهنگی، علمی، اقتصادی و اجتماعی جوامع دارد. با استفاده از ترجمه می‌توانیم بهترین استفاده از ظرفیت‌های مختلف جوامع بین‌المللی را برای رشد و پیشرفت بهره‌برداری کنیم.
سیر تاریخی ترجمه در ایران
اگر بخواهیم ترجمه را به عنوان نوعی ارتباط بین فرهنگی و بین زبانی در نظر بگیریم، تاریخ ترجمه در کشور ما از دیرباز تا عصر حاضر شاهد تحولات بسیاری بوده است.
ترجمه در دوران کهن
ترجمه در ایران در اصل ریشه در دوران کهن دارد و طبق مستندات مکتوب، به روزگار هخامنشیان بازمی‌گردد. برخی کتیبه های تخت جمشید به سه زبان متفاوت نوشته شده اند؛ متن اصلی که به زبان فارسـی باسـتانی اسـت ودو ترجمه به زبان های بابلی و ایلامـی. این کتیبه ها را میتوان نخسـتین مـدارک ملمـوس از تاریـخ ترجمـه در ایـران بـه شـمار آورد.
زبان پارسی باستان در دوران پارت‌ها و مادها و هخامنشیان با فارسی تفاوت‌های عمده ای داشت. در آن دوران خطوط بابلی و ایلامی نیز بین مردم باستان رواج داشت به گونه‌ای که شاهان هخامنشی به چند زبانه بودن خود افتخار می‌کردند . وسعت این امپراطوری و ارتباطات گسترده آن با سرزمین‌های بیگانه و نیز تغییرات مهم و کلیدی در زبان پارسی باستان باعث نزدیکی هرچه بیشتر فرهنگ و قومیت به زبان‌های مختلف در ایران شده و ترجمه متون را امری لازم و اجتناب‌ناپذیر کرده بود. از این رو، کاتبان و منشیان ماهر در دبیرخانه های دولتی به کار گرفته میشدند.
قبل از پیروزی اسلام در ایران، ترجمه به عنوان یک فعالیت فرهنگی و ادبی پررنگ بود. در این دوره، ترجمه‌هایی از زبان‌هایی مانند پهلوی، سریانی، یونانی و سنسکریت به زبان پارسی صورت می‌گرفت. آثار ادبی، دینی و فلسفی از جمله شاهنامه، چهل حدیث، آثار افلاطون و ارسطو و غیره در این دوران ترجمه میشدند.
ترجمه پس از ورود اسلام به ایران
بعد از عصر ساسانی، در قرون وسطی، اسلام به تدریج در کشورهای همسایه گسترش یافت. در آن زمان، ایرانیان با وجود مکتب خداشناسی و ترویج اسلام، تحولات بزرگی را در ساختار زندگی و اجتماعی خود تجربه کردند. در سده‌های بعدی ترجمه تحت اللفظی قرآن به زبان پهلوی و ترجمه آثار بسیاری از دانشمندان به عربی نیز رواج یافت.
ترجمه در دوران پیش از حمله مغول
پس از ورود اسلام تا پیش از یورش مغول، سنتی علمی در تمدن ایرانی-اسلامی به وجود آمد که به ترجمه آثار علمی تمدن‌های پیشین به زبان عربی منجر شد.
ترجمه در دوران خوارزمشاهیان، نه تنها برای انتقال آثار ادبی و فلسفی، بلکه برای ارتباطات تجاری، دینی و دیپلماتیک نیز استفاده می‌شد. کتب علمی، دینی، ادبی، شعر، تاریخ و فلسفه ترجمه میشدند و این امر باعث توسعه و غنی شدن فرهنگ‌ها و ادبیات مختلف می‌شد.
ترجمه در دوران پس از حمله مغول
زمامداری حدوداً 300 ساله مغولان بر ایران، به عنوان یکی از مهمترین حوادث تاریخی، تحولات بسیاری در زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن زمان به وجود آورد.
در دورهی ایلخانی، که یکی از حکومت‌های مغولی بود، نهضت فارسی‌نویسی اهمیت زیادی پیدا کرد. حاکمان ایلخانی و وزرای آنها، زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی و اداری خود انتخاب کردند و مجموعهی کتاب‌ها و متون را به فارسی ترجمه کردند. این تلاش‌ها باعث احیاء و ترویج زبان فارسی و توسعهٔ ادبیات فارسی شد.
در عصر تیموریان نیز، نهضت ترجمه به ترکی نیز اهمیت یافت. تیمور لنگ، حاکم تیموریان، به فرهنگ و زبان ترکی علاقه زیادی داشت و ترجمهی آثار ادبی و علمی فارسی به ترکی را تحسین میکرد. این علاقه باعث توسعهٔ ادبیات و علم در زبان ترکی شد و تأثیری عمیق بر فرهنگ و ادبیات ایران گذاشت.
ترجمه در دوران صفوی و پس از آن
گسترش روابط ایران با کشورهای اروپایی در عصر صفوی موجب رواج ترجمه از زبان‌های اروپایی شد. در همان زمان، در عهد حکومت اکبر شاه و جانشینانش در هند، بسیاری از آثار شاخص ادبیات هندی به فارسی ترجمه شد.
در واقع نهضت ترجمه به معنای امروزی آن، از اواسط دوره قاجار با ورود هیأت‌های نظامی و علمی بیگانه، به‌خصوص فرانسوی، به ایران کلید خورد؛ از تأسیس چاپخانه در تبریز توسط عباس میرزا، به عنوان یکی از نمادهای پیشرفت این نهضت، برای ترجمه آثار برگزیده عربی یاد میشود.
در دوره حکومت ناصرالدین شاه، با تأسیس دارالفنون صنعت ترجمه رشد و تحولات بسیاری یافت. امیرکبیر پس از تأسیس دارالفنون، درکنار دعوت از معلمـان اروپـایی بـرای تدریس و عده ای مترجم برای ترجمه تخصصی مطالب، تعدادی از اروپائیان صاحب علـم و معلمـان ایرانی آشنا به زبان خارجی و علوم مختلف را نیز به کار گماشت.
ترجمه در قرون اخیر
در سال های پایانی قرن نوزدهم، برخی از تحولات به پیدایش یک رنسانس ترجمه در ایران منجر شد. پس از یک قرن و نیم بی‌ثباتی سیاسی، سلسله قاجار، ثباتی ظاهری در جامعه ی ایرانی برقرار کردند و با اعزام دانشجویان ایرانی به اروپا، رفته رفته ارتباطات فرهنگی منظم با اروپا آغاز شد و همین امر نیاز مبرم به برقراری تماس میان دولت‌ها را محسوس‌تر کرد. با راه یافتن شیوه چاپ سنگی به ایران، مطبوعات فارسی و صنعت نوپای چاپ کتاب آغاز شد و این‌ها همه به آشنایی بیشتر با زبان‌های اروپایی و رواج‌ِ دوباره کار ترجمه انجامید. انگیزه جنبش جدید ترجمه اساسا نیاز به دستیابی به علوم و فن‌آوری اروپایی احساس می‌شد. بدین ترتیب، ایران با ولعی وصف ناپذیر برای ترجمه که با هدف بازسازی نظام حکومتی، اجتماع و فرهنگ از نوع الگوهای اروپایی ایجاد شده بود، وارد قرن بیستم شد.
در دوران حکومت پهلوی نیز، ترجمه همچنان یک نقش مهم در فرهنگ و ادبیات ایران داشت. در این دوران، تحت تأثیر سیاست‌های مدرنیزاسیون و غرب‌گرایی شاه، ترجمه به منظور بهره‌برداری از دانش و فرهنگ غربی بیشتر توسعه یافت. در دهه 30 شمسی، "بنگاه ترجمه و نشر کتاب" با هدف ترجمه آثار فاخر جهانی به زبان فارسی توسط احسان یارشاطر در تهران تأسیس شد. همچنین دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی در این دوره به ترجمه آثار علمی و تخصصی از زبان‌های خارجی می‌پرداختند.
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، ترجمه نیز تحت تأثیر تغییرات سیاسی و اجتماعی قرار گرفت. با تأکید بر اسلامی سازی فرهنگ و ادبیات، ترجمه آثار ادبی و اسلامی و فرهنگ شیعی به اولویت اول رسید. این ترجمه‌ها عمدتاً در حوزه‌های فلسفه، ادبیات، تاریخ و علوم اسلامی متمرکز شدند.
در کل، تاریخچه ترجمه نشان می‌دهد که ترجمه در ایران همواره برای انتقال دانش، ادبیات و ایده‌ها از یک زبان به زبان دیگر بسیار مهم و حیاتی بوده است.
دیدگاه خود را بنویسید